مزه ی درک کردن

مزه ی دَرک کردن

کارشناسان امور آموزش انگیزه و علاقه مندی داشن آموزان مکاتب و دانشجویان دانشگاه را به تقریب خوب به دو دسته تقسیم می کنند.

برخی انگیزه ها از دید بیرون گرایی دانش آموز و دانشجو ناشی می شود. بیرون گرایی به مفهوم نگاه ظاهر بینانه و به تقریب بهتر تجملی پندارانه است. در حقیقت با برخی رفتار، اعمال و حرکاتی ظاهری می توان دانش آموز و دانشجو را برای تداوم کارش تقویت کرد. این تقویت کننده ها عبارت اند از: پول، تایید، محبت، احترام و نمره. روش متفاوت تری اما برای ایجاد انیگزه و ایجاد هیجان و شوق خودجوشانه برای آموزندگان وجود دارد. در این نوع تقویت کننده نگرش وسیع و هدفمندانه ی آموزندگان نقش فوق العاده دارد. دانشجویان و دانش آموزانی که اهداف بزرگتری در سر دارند و آینده ی بزرگتری را برای شان ترسیم می کنند، هر روز از رسیدن به هدف بزرگتر و از دستیابی به وسایل قدرتمندتر دانش برای نزدیک شدن به هدف لذت می برند. این احساس لذت، رضایت خاطر و احساس خوب از فهمیدن و یاد گیری باعث تداوم خودجوش و توام با پشتکار برای رسیدن به هدف می گردد. این تقویت کنندگان خودجوشانه را انگیزه های درونی نامیده اند.

اگر در یک نگاه کوتاه مقایسه ای بنگریم، انگیزه های بیرونی نسبت به تقویت کننده های درونی کارایی بسیار کمی دارند. اهداف را کوچک می کنند، حس آینده نگری را از آموزندگان می گیرند، آنهارا گرفتار درگیری ها و رقابتهای ناسالم می نمایند. در این نوشته با توجه اهمیت انیگزه های درونی، از زیاده روی در مورد تقویت کننده های بیرونی صرف نظر کرده و با توضیح مفصل و ذکر نقل قولهای بسیار زیبا و انگیزشی به پایان می رسانم.

به باور بسیار از بزرگان دانش های بنیادی از جمله فیزیک، و به خصوص آقای ریچارد فاینمن فیزیکدان آمریکایی، آدمهایی زیادی هستند که زیبایی طبیعت و شگفتی های آن را به چشم می بینند و در قالب بسته هایی از شعر و قصیده، قصه و داستانهای احساسی و زیبا، گفتگو های عاشقانه و جذاب، بین همدیگر مبادله و منتقل می کنند. یا همچنان تعدادی بسیار وجود دارند که به صورت بسیار توهم آمیز و خیالی درگیر سوالات بسیار پیچیده ای می گردند که به آن راحتی و به صورت قطعی نمی توانند پاسخ شهودی برای این مسائل پیدا نمایند. رسالت دانش های بنیادی بخصوص فیزیک اما بسیار دقیق تر، ریزبینانه تر، شهودی و واقعبینانه تر است. یک شاعر ممکن است با نگاه به یک پرنده ای زیبا رنگ و یا یک گل قشنگ و نازک اشعاری قشنگی در وصف آنها بسراید یا یک زبان شناس نابغه بتواند نام این گل را با ده ها زبان زیبای دنیا یاد بگیرد، اما نه آن شاعر و نه این زبان شناس هنوز به این پرنده ای زیبا و آن گل قشنگ نگاه نکرده اند. این ها هنوز این دو نگاره ی زیبای طبیعت را نمی شناسند!

آقای ریچارد فاینمن در یکی از سخنرانی های خود قصه ای را از بچه گی هایش به زبان آورده است که به وضوح زیبایی درک کردن را به نمایش می گذارد. پدر آقای فاینمن فروشنده ای لباسهای یونیفورم، تاثیر درخور توجه بر اندیشه های پسرش داشته است. پدر فاینمن در روز های رخصتی با پسرش ریچارد به جنگل می رفته و در مورد طبیعت و زیبایی های آن بحث می کرده است. من به صورت کوتاه بخشی از یک گفتگوی بچه های دیگر با فاینمن در یک جنگل را با شما شریک می کنم.«... یکی از بچه ها به من گفت: آن پرنده را می شناسی؟ چه نوع پرنده ای است؟ گفتم: نمی دانم که چه نوع پرنده ای است. او گفت: آن طرقه ی گلوقهوه ای است. پدرت در مورد آن هیچ چیزی به تو یاد نداده است!؟ درست عکس این بود. پدرم به من گفته بود: آن پرنده را می بینی؟ اسمش بلبل اسپنسر است(می دانستم پدرم اسم آن پرنده را نمی دانست). خب، ایتالیایی ها به آن پرنده کیوتو لاپتیدا می گویند، پرتقالی ها بومدا پیدا، چینی ها چانگ لانگ تاه و جاپانی ها به آن کاتانو تکدا می گویند. می توانید اسم این پرنده را در بسیاری از زبانهای دنیا پیدا کنید، اما این کار را که کردید هنوز هیچ چیزی در مورد آن پرنده نمی دانید. فقط می دانید که مردم جاهای مختلف دنیا اسم این پرنده را چی می گویند. پدرم گفت: حالا بیا به این پرنده نگاه کنیم! پدرم به من آموخته بود که به هرآنچه در اطرافم می بینم به دقت توجه کنم.»

آقای فاینمن با ذکر این دسته از خاطرات و تاثیری که بر شخصیت فکری او داشته است می خواهد نشان دهد که تنها توصیف از رنگ ظاهری، اندازه و شکل، زیبایی صدا، جذابیت چشم و پاهای پرنده به معنی شناختن آن نیست. ما وقتی چرایی زیبایی صدای کبک، چرایی و چگونگی زیبایی رنگ های پر طاووس را می فهمیم و درک می کنیم، بیشتر لذت می بریم. این حس لذت منجر به تداوم خود جوش برای رسیدن به درک عمیق تر و فهم بیشتر در مورد زیبایی های طبیعت می گردد.

همچنان آقای فاینمن در یکی دیگر از سخنرانی هایش عوامل انگیزیشی بیرونی را مورد توجه قرار داده و در مورد جایزه ی نوبل که به خاطر موفقیتش در توضیح الکترودینامیک کوانتومی در سال ۱۹۴۷ در یافته کرده بود، چنین می گوید: «من برای کاری که کرده ام و برای آنانی که به آن ارج می نهند ارزش قایلم و من می دانم که فیزیکدانهای زیادی از کار من استفاده کرده اند، همین برای من بس، چیزی غیر این برای من معنی ندارد. برای من ارزشی ندارد که یکی در اکامی سوید تصمیم می گیرند که این کار ارزش جایزه نوبل را دارد، چون من پیش از این پاداشم را گرفته ام. جایزه همان لذتی فهمیدن است، تکانی در کشف است، مشاهده ای این است که دیگران از کارم استفاده می کنند. از دید من این ها واقعی اند، جایزه ها واقعی نیستند.»

با در نظر داشت اینکه هرکسی با باورهای شخصی خود زندگی می کنند، من اما مثل اکثر مردم معتقدم که هیچ کسی نمی تواند صد درصد یا بایک فیصدی بالا با سخنان دیگران موافق یا مخالف باشد. ما می توانیم و حق داریم در بسیاری از باورها و دیدگاه ها با بسیاری از بزرگان دنیای دانش و علوم بنیادی اختلاف نظر داشته باشیم. با اینحال با اطمینان می توان به برخی از گفته های این بزرگان اعتماد نمود. سخنان آقای فاینمن در مورد آنچه که او پاداش کارش در برابر کشف یک واقعیت نهفته در الکترودینامیک کوانتومی به شمار می آورد و اینکه نگاه درون گرایانه و عمیق نسبت به زیبایی ها را توصیه می کند، بسیار ارزشمند اند. به باور من حد اقل برای کسانی که به علوم بنیادی و دنیای فناوری روی می آورند، ضروری است تا محور فعالیت های شانرا بر این دو چیزی که فاینمن یاد کرده است، استوار سازند.

همچنان که در لابلای سخنان بزرگان دانشهای بنیادی می توان دید، تلاش همه ی دانشمندان بر این است تا در حد تلاش شان به چرایی ها و چگونگی های زیبایی طبیعت دست یابند و از درک قوانین نهفته ی جهان هستی لذت ببرند. همه دانشمندان تلاش کرده اند و همچنان تلاش می کنند تا با کشف پدیده های شگفت انگیز طبیعی و آزمایش تجربی قوانین ریاضی حاصله برای توضیح این پدیده ها، گامهای موثری در جهت رشد فناوری صلح آمیز و خدمت کارانه به بشر، بردارند. هدف غایی همه محققین رشته های علمی حوزه ی ساینس ابتکار عمل در کشف های شگفت انگیز، آزمایش کشفیات و نو آوری های علمی ، تولید انبوه و نهایتا خد متگزاری به بشر است. مطمئنا نمی توان آنطوری که شایسته است به نو آوری های علمی دست یافت، الا با نگاه چرایی و چگونگی وجود پدیده های طبیعی و یا به قول فاینمن با «نگاه کردن» و به دقت توجه کردن.

سرانجام برای جمعبندی این مطلب باید بگویم که مردم پسند کردن دانش هم اکنون پیشه ی جا افتاده برای تمام نویسندگان مطالب انگیزشی و کتاب نویسان و کتاب فروشان است. هرکه تلاش می کند مطلبی بنویسد تا باعث انگیزه ی درونی برای خوانندگان شان گردد، اما با تمام تلاش همه جانبه هنوز نمی توان در قالب یک چند سطر کوتاه مطلبی درخور نیروی تخیل، قدرت تفکر و استعداد جوانان نوشت. با نگاه به اینکه در چند دهه ی اخیر پیشرفت فناوری و دستاوردهای علمی بسیار حیرت آرو بوده است می توان ادعا نمود که این پیشرفت چشم گیر در حوزه های دانش فیزیک، کیمیا، زیست شناسی و ریاضیات نتایج توانایی تخیل، کارهای خود جوش و انگیزه های درونی جوانان پرشور، پیگیری های هدفمندانه ی دانشجویان سراسر هیجان، بوده است. هیچ کسی برای رسیدن به نتیجه ی شگفت انگیز از یک کار علمی ساعت های شب و شبهای از ماه و سال را بیدار نمی نشینند و سالها تحقیق نمی کنند، مگر اینکه هدف بزرگ و آینده نگری زیبای در قبال مردم و بشریت داشته باشند. رسیدن به هر پله ی از فهم و درک و لذت بردن از تکانی در اکتشاف و نو آوری، شور و شوق پیمودن پله های بلند تر و البته دشوار تر را افزایش می دهند.

در یک کلام: اگر آموزنده ی لذت فهمیدن را نبیند و مزه ی درک را تجربه نکند، هیچ نیرویی دیگری قادر به تشویق و ترغیب آن برای رسیدن به مرابت بالاتر دانش نخواهند شد.

با احترام

آصف برخیا - کابل

نوشته شده در ۲۳ سرطان(تیر) ۱۳۹۷